Verdiwel Lab ‘Inzet sociaal werk voor Oekraïense vluchtelingen’

Deelnemers: Carola van Oerle (Wij Heemstede), Liesbeth Koornneef (Vitis Welzijn, Monster), Michelle Drion (Haarlem Effect), Eufride Klein Rouweler (Stichting Perspectief, Beuningen), Lonneke Lavrijssen (Welzin, Amersfoort), Sofia Merrouni (Haarlem Effect) en Kees Neefjes (gespreksleider).

Op donderdag 21 april berichtte het NOS Journaal dat Delft, Westland en Roosendaal al jaren geen asielzoekers opnemen. De gemeente zou prioriteit geven aan andere doelgroepen, zoals statushouders, arbeidsmigranten, studenten en starters en geen ruimte hebben voor asielzoekers.
De volgende dag vertelt Liesbeth Koornneef van Vitis Welzijn dat het Westland juist hoog scoort in de opvang van Oekraïense vluchtelingen, die daar blijkbaar zeer welkom zijn. Zij toont een artikel uit de Westland editie van het Algemeen Dagblad, waarin staat dat in deze gemeente inmiddels 578 Oekraïners onderdak hebben gevonden: 316 in drie opvanglocaties van de gemeente en 262 bij particulieren. Alle 578 vluchtelingen zijn opgenomen in de Basisregistratie Personen. ‘Hiermee staat Westland in de top 5 van gemeenten in Nederland qua inschrijvingen.’ Meer dan bijvoorbeeld de 500 in het aangrenzende Den Haag.

Goede, duidelijke regie gemeente als voorwaarde

In Westland werken Vitis Welzijn, de gemeente Westland, kerken, bedrijven en burgerinitiatieven eendrachtig samen in de opvang van Oekraïense vluchtelingen. ‘Er is opvallend veel energie en bereidheid om de opvang en alles eromheen te organiseren,’ zegt Liesbeth. ‘De regierol van de gemeente is goed en duidelijk ingevuld. Dat beschouw ik als een voorwaarde.’ Enkele ondernemers haalden zelf met bussen vluchtelingen op uit Oekraïne. Een fietsenmaker knapt oude fietsen op en stelt die ter beschikking aan vluchtelingen. Via de WhatsApp groep Westland voor Oekraïne worden vraag en aanbod van hulp en klusjes aan elkaar gekoppeld. En dat zijn nog maar enkele voorbeelden.
‘Als welzijnsorganisatie spelen wij een rol in de samenhang en verbinding van alle initiatieven. We zijn echt van toegevoegde waarde.’

In dit Verdiwel Lab bespraken deelnemers een aantal vragen en dilemma’s. Hieronder staan de uitkomsten.

– Wat doe je als de gemeente het sociaal werk vraagt taken te verrichten die niet onder het reguliere werk vallen?

Op deze vraag komen verschillende antwoorden. Organisaties voor sociaal werk kunnen de coë¶rdinatie op zich nemen, zoals in Westland het geval is met Vitis Welzijn. Een goede, duidelijke regie is dan een voorwaarde. Het opbouwen van een goed functionerend netwerk van gemeente, maatschappelijke organisaties, bedrijven en burgerinitiatieven kost tijd. Zeker als je de huisartsen daarin ook wilt opnemen. Het is handig om zoveel mogelijk uit te gaan van bestaande netwerken en routes (bijvoorbeeld voor statushouders of minimagezinnen) en die verder uit te bouwen. In grote gemeenten kan de structuur van wijkteams uitkomst bieden. In kleinere gemeenten of kernen kan een projectgroep handig zijn.

Natuurlijk helpt het ook als de gemeente betaalt voor het vervullen van die regierol in de vorm van een subsidie zoals bij Haarlem Effect gebeurt. Maar de gemeente kan dat ook doen door professionals — coë¶rdinatoren bijvoorbeeld – op de loonlijst van de gemeente te zetten. Dat geldt zeker voor kleinere organisaties, die minder slagkracht hebben. Belangrijk is dan wel dat deze professionals onderdeel uitmaken van de organisatie voor sociaal werk.

– In de pandemie heeft het sociaal werk zichzelf goed op de kaart gezet bij gemeenten en ketenpartners. Gebeurt dat ook bij de opvang van Oekraïense vluchtelingen?

Dat kan, mits je genoeg medewerkers hebt om afgesproken taken goed te vervullen, geen taken door vrijwilligers laat vervullen die alleen professionals goed aankunnen en je je bewust bent van het ‘afbraakrisico’: Veel Oekraïense vluchtelingen zeggen zo snel mogelijk weer naar huis te willen, maar we moeten er rekening mee houden dat ze nog lang in Nederland zullen verblijven.

– Wat is beter: vrijwilligers in dienst van de gemeente of van de welzijnsorganisatie?

Natuurlijk is het mooi als gemeenten investeren in vrijwilligers. Laat je als vluchteling in een vreemd land je kinderen naar school brengen door een wildvreemde? Het grote voordeel van vrijwilligers vanuit welzijnsorganisaties is dat die vrijwilligers om een VOG kunnen vragen. Bovendien hebben deze organisaties veel ervaring met het werken met vrijwilligers en een goed vrijwilligersbeleid.

– Kunnen Oekraïense vluchtelingen aan een goede dagbesteding worden geholpen?

Er zijn al vluchtelingen die aanbieden Engelse les, dansles te willen verzorgen, of activiteiten voor kinderen of jongeren. Wellicht komt dit aanbod de komende tijd verder van de grond. In meerdere gemeenten is dit een aandachtspunt. Sociaal werk kan vraag en aanbod bij elkaar brengen en heeft in wijkcentra ruimtes voor deze initiatieven.

– Wat doe je als veel inwoners zich aanmelden als vrijwilliger maar er nog niet veel te doen is? Bijvoorbeeld omdat er nog niet veel Oekraïense vluchtelingen zijn. Hoe houd je de motivatie vast?

Je kunt vrijwilligers de vluchtelingen die er al zijn laten vragen waaraan ze behoeften hebben.
Of je legt deze nieuwe vrijwilligers uit dat er nu nog niet zoveel te doen is, maar dat er contact met hen wordt opgenomen zodra dat wel het geval lijkt te worden. Je kunt vragen of ze zich willen inzetten voor asielzoekers en statushouders zolang er nog weinig te doen is voor Oekraïners.

– Er zijn gemeenten die veel aandacht besteden aan vluchtelingen met een trauma en er zijn gemeenten die dat vrijwel niet doen. Welke ervaringen zijn er in dit gezelschap?

In de ene gemeente is daar niet echt aandacht voor, in de andere kunnen getraumatiseerde vluchtelingen bij het maatschappelijk werk terecht of via de huisarts bij de ggz komen. De ervaringen verschillen erg. In de ene gemeente lijkt daar behoefte aan te bestaan, in de andere juist niet, maar daar willen onverklaarbaar veel vluchteling naar de tandarts of de dokter, meer dan je op grond van uitgestelde zorg zou verwachten. Waar echt sprake is van getraumatiseerde vluchtelingen, zijn professionals nodig en moet worden voorkomen dat vrijwilligers met hen ‘aanmodderen’.

– Hoe ga je om met Russen die zich als vrijwilliger aanmelden? Als tolk bijvoorbeeld?

Veel Russen die in Nederland wonen, zijn geen voorstanders van de oorlog, zijn kritisch op het Russische regiem en willen juist daarom helpen. Veel Russen spreken Oekraïens, veel Oekraïners spreken Russisch en Russische vrijwilligers kun je bijvoorbeeld als tolken inzetten. Je kunt aan vluchtelingen en de Russische vrijwilligers overlaten om te bepalen of zij een goede match zijn of niet.