Kroonprins Bertie en de uitvinders van de moderne wereld

Onze samenleving is in korte tijd gedigitaliseerd, we zijn steeds meer gaan vergaderen en overleggen via Teams en zelfs zwervers hebben mobiele telefoons. Al deze uitvindingen hebben ons dagelijks leven grondig veranderd. Veel mensen, waaronder wetenschappers, zijn ervan overtuigd dat de wereld nooit zo snel veranderde als in de afgelopen decennia. Het is maar de vraag of dat klopt. De ‘tweede industrie revolutie” of “technologische revolutie” leverde tal van nieuwe uitvindingen op, zoals de telegraaf, de telefoon, de film, de radio, de elektromotor, de stofzuiger, de batterij, de ponskaart, de transformator, de wasmachine, de vaatwasser, het strijkijzer en de koelkast. In ”Bertie en de wonderjaren; een kroonprins en de uitvinders van de moderne wereld” beschrijft Mike Hoogveld hoe de Engelse kroonprins Bertie – de latere koning Edward VII – een schandaleus leven leidde en tegelijkertijd contacten had met de belangrijkste uitvinders en een stimulerende en faciliterende rol speelde bij het verwezenlijken van veel van bovengenoemde uitvindingen.

Veel leden van Verdiwel kennen Mike Hoogveld als organisatieadviseur of als docent van de leergang “Sociaal werk werkt!”. Deze gastdocent van Nyenrode richt zich vooral op verandering en innovatie en is altijd gefascineerd geweest door uitvindingen en uitvinders Dit resulteerde in zijn boek over de kleurrijke, eigenzinnige Bertie. Koningin Elisabeth II is niet de eerste in het Engels koningshuis die de troon liever niet lijkt af te willen staan aan haar troonopvolger. Victoria wordt koningin in 1837. Bertie komt in 1841 ter wereld als Albert Edward. Zijn moeder krijgt na de moeilijke bevalling van haar eerste zoon een wat wij nu ‘postnatale depressie’ noemen. Ze houdt niet van haar kind, verafschuwt zijn ‘verschrikkelijke kikkerachtige bewegingen’, denkt dat hij ‘achterlijk’ is, vindt zijn lelijkheid ‘beangstigend’ en noemt hem ‘de jongen’ omdat ze hem de naam Albert Edward vooralsnog niet waardig acht. Daarom noemt iedereen hem maar Bertie. Als hij ook nog gaat stotteren en moeite krijgt met zijn fijne motoriek, worden de verhoudingen er niet beter op. Bertie krijgt zeven broers en zussen maar als oudste zoon zou hij de formele troonopvolger zijn, ware het niet dat Victoria haar echtgenoot Albert tot prins gemaal benoemt, waardoor deze de eerste is in de lijn van troonopvolging.

Totaal ongeschikt

In 1855 gaat Bertie met zijn ouders op staatsbezoek naar Frankrijk, waar hij kennis maakt met keizer Napoleon III en keizerin Eugenie. Dan bezoekt hij ook de Franse wereldtentoonstelling. Zo ontwikkelt hij een passie voor reizen en voor technologische innovaties. Als hij in 1859 in Oxford gaat studeren, ontdekt hij ‘hoe hij zich stiekem kan begeven in een wereld vol geneugten’. Twee jaar later gaat hij op militair kamp en wordt hij betrapt als hij een nacht doorbrengt met een actrice. Zijn vader, koning Albert, is woedend en zij praten de ruzie uit tijdens een wandeling door de regen. Albert loopt buiktyfus op en overlijdt daaraan. Victoria neemt Bertie de dood van zijn vader kwalijk. Zij is in diepe rouw en trekt zich tot haar dood in 1901 zoveel mogelijk terug uit het publieke leven. Zij vindt Bertie ‘totaal ongeschikt’ om ooit koning te worden en houdt hem buiten staatszaken. Bertie heeft als kroonprins weinig om handen en wil zoveel mogelijk van zijn leven genieten. Daarom onderhoudt hij contacten met uitvinders, staatslieden, wetenschappers en kunstenaars en eet hij uitzonderlijk veel, waardoor hij steeds dikker wordt.

Op aandringen van Victoria verlooft Bertie zich met prinses Alexandra uit Denemarken, met wie hij in 1863 trouwt. Zij krijgen vijf kinderen. Bertie is bepaald niet monogaam. Hij gaat minstens 55 korte en lange verbintenissen met maë®tresses aan, waaronder een decennia lange relatie met de wereldberoemde actrice Sarah Bernard en hij verwekt een onbekend aantal buitenechtelijke kinderen. Voor zijn seksuele escapades laat Bertie door een vooraanstaand meubelmaker een speciale stoel ontwerpen, waarin hij met twee vrouwen tegelijk seks kan hebben ‘zonder dat zij bezwijken onder het gewicht van de corpulente Bertie’.

Geboren diplomaat

Berties publieke optredens zijn zeer succesvol. Als hij in 1860 een koninklijke toer door Canada en Amerika maakt, krijgt hij in New York een bloemenregen van 300.000 mensen en houden 6.000 brandweermannen een fakkelparade voor hem. De vriendelijke en bescheiden Bertie blijkt een geboren diplomaat te zijn en de kranten schrijven enthousiast over de goede verhoudingen met Engeland. Speciaal voor deze toer had de Buffalo en Lake Huron Railway een luxeslaaprijtuig gemaakt: de Prince of Waleswagon. Dit ‘hotel op wielen’ wordt zo populair, dat de Amerikaanse ondernemer George Pullman zelf luxe slaaptreinen gaat bouwen en tien jaar later reizen vrijwel alle Europese staatshoofden in “Pullmantreinen”, inclusief Bertie. En de matrassen van de Prince of Waleswagon zijn zo goed, dat het Pullmanmatras ‘direct de norm werd in hotels, schepen en de huizen van welgestelden’. Dit is een van de talloze voorbeelden in het boek van hoe innovaties of uitvindingen direct gelinkt zijn aan Bertie. Een ander voorbeeld: Bertie kent Robert Baden-Powell en adviseert hem ‘een scoutingbeweging op te zetten’, wat hij vervolgens daadwerkelijk doet en met groot succes. Nog een voorbeeld. In de negentiende eeuw staan de boordjes van herenoverhemden omhoog, zodat je de stropdas om de nek van de drager ziet. Bertie wil een omgeslagen boord, zodat je dat deel van de stropdas juist në­et ziet. Het omgeslagen boord is sindsdien standaard voor overhemden, dankzij Bertie!

In 1901 overlijdt Victoria op 82 jarige leeftijd, nadat ze 63 jaar over het Verenigd Koninkrijk en het Britse imperium heeft geregeerd. Bertie wordt tot koning gekroond. De ceremonie — gespeeld door acteurs – wordt zes weken tevoren gefilmd in Parijs, in de tuin van filmpionier Georges Meliès, zodat het grote publiek zes minuten bewegend beeld kan zien. Miljoenen mensen krijgen de film te zien. ‘Het betekent de grote doorbraak voor Meliès omdat zijn verslag wereldwijd de meest bekeken film tot dan toe wordt.’

Working Class Act

Bertie maakt zich zorgen over ‘de agressieve opbouw van de Duitse zeemacht’ door zijn neef, de Duitse keizer Wilhelm II, en vreest dat die op oorlog uit is. Daarom zet hij zich samen met zijn vriend admiraal John Fischer in om een nieuw type oorlogsschip op basis van een stoomturbine te ontwikkelen. Dat lukt: het eerste exemplaar wordt in 1906 te water gelaten. Een oorlogsschip ‘met een superieure snelheid en vuurkracht’. Zo stellen Bertie en Fischer de Britse hegemonie op zee veilig.
Vanwege zijn flamboyante leefstijl schrijven kranten en tijdschriften graag over Bertie. Ook zijn sociale bewogenheid trekt hun aandacht. Bertie is onder de indruk van het werk van Charles Dickens. In 1885 houdt hij als kroonprins een toespraak in the House of Lords en doet hij een oproep voor verbetering van de positie van armen in sloppenwijken. Het resultaat is de Working Class Act, die zowel door the House of Lords als the House of Commons wordt aangenomen.
Hoewel Bertie zijn eigen gezondheid structureel verwaarloost, stimuleert hij actief de gezondheidszorg. In 1897 richt hij het Prince of Wales Hospital Fund op, tien jaar later omgedoopt tot King’s Fund, om vrijwilligersziekenhuizen in Londen te financieren, zodat met name armen die getroffen worden door infectieziekten een betere toegang tot de gezondheidszorg krijgen.
Op 6 mei 1910 overlijdt Bertie na een kort ziekbed op Buckingham Palace. Zijn laatste woorden zijn: ‘I am so glad’.

“Bertie en de wonderjaren” biedt de lezer een goed inzicht in de talloze uitvindingen en vernieuwingen van de laatste decennia van de negentiende eeuw, die (mede) dankzij Bertie tot stand kwamen en waarvan wij nog steeds elke dag profiteren.

“Bertie en de wonderjaren; een kroonprins en de uitvinders van de moderne wereld” van Mike Hoogveld is een uitgave van Querido. Prijs: ‚¬ 11,99 (E-book) of ‚¬ 23,90 (paperback).