Sociaal werk nieuwe stijl voor virussamenleving

‘Ik denk dat we naar een virussamenleving gaan waar altijd weer een nieuwe variant komt,’ zegt Marcel Bastiaansen van Participe uit Alphen aan den Rijn. In de pandemie heeft het sociaal werk allerlei nieuwe werkwijzen ontwikkeld. ‘Tot nu toe hebben we allemaal zelf het wiel zitten uitvinden, maar het is beter als we samen “Sociaal werk nieuwe stijl” ontwikkelen, passend bij de virussamenleving.’ Speciale aandacht verdient het vraagstuk van existentie eenzaamheid. Marcel is ervan overtuigd dat sociaal werk duurdere zorg kan voorkomen en is daarover in gesprek met een zorgverzekeraar en verschillende gemeenten.’

Toen de pandemie in maart 2020 uitbrak, gooiden sociaal werkers al hun creativiteit en flexibiliteit in de strijd om hun werk tijdens de eerste, intelligente lockdown zo goed mogelijk te doen. Hoe is dat nu?
‘Dat doen ze nog steeds, wij zijn altijd doorgegaan en nooit gesloten geweest. Uiteraard met in acht neming van de basisregels en in nauwe afstemming met de opdrachtgevers. Inmiddels hebben onze sociaal werkers sinds maart 2020 in verschillende gemeenten allerlei ervaringen opgedaan en lessen geleerd. Gebleven is dat ze steeds focussen op wat er wel kan in plaats van te kijken wat në­et kan. Onze sociaal werkers hebben meer bewustzijn ontwikkeld over wat wel en wat në­et werkt. Voor veel inwoners is het sociaal werk het laatste lijntje met de samenleving. Een deel van mijn mensen zegt nu: de zorg trekt zich terug terwijl wij naar buiten blijven gaan. Zijn wij het kanonnenvoer van de samenleving? Zij worden het zat. En toch houden wij de spirit er in en blijven we ons inzetten voor de samenleving en specifiek die mensen die het nodig hebben.’

De media berichten regelmatig dat jongeren het meest last hebben van alle beperkingen: eenzaamheid, depressieve gevoelens, meer suïcides dan voorheen. Wat merken jouw jongerenwerkers daarvan? Hoe spelen zij hierop in?
‘Zij herkennen de problemen die je noemt. Wij verwijzen nu actiever door naar hulpverlening, jongerenwerkers brengen jongeren daar ook heen. Daarnaast hebben we tijdens de pandemie Jongerenwerk Plus ontwikkeld. Jongerenwerkers Plus voeren een op een het goede gesprek met jongeren en kunnen lichte vormen van hulp bieden. Deze ervaren professionals kun je tussen jongerenwerk en jeugdhulpverlening positioneren. Zij werken ook samen met het onderwijs. Veel gemeenten hebben ervoor gekozen om extra gelden van het Nationaal Programma Onderwijs (NPO) niet alleen in onderwijs, maar ook in sociaal werk te investeren. Dat geldt ook voor ons. Samen met het onderwijs investeren wij in kinderen en jongeren. Daarbij komen steeds vaker zingevingsvraagstukken naar boven. Veel gemeenten vragen het sociaal werk — dus ook ons — hoe we onder jongeren de begeestering erin kunnen houden.’

Wat voor activiteiten organiseren jullie nu voor jongeren?
‘Allerlei activiteiten in aangepaste vorm. Rond Oud en Nieuw waren dat veel activiteiten als alternatief voor vuurwerk en vandalisme. Daarbij ontstaan vaak goede gesprekken die Jongerenwerkers Plus verder kunnen oppakken. Deze jongerenwerkers kunnen zowel met groepen als met individuele jongeren aan de slag.’

Zien jullie die zingevingsvraagstukken ook bij volwassenen?
‘Ja zeker. Veel gezinnen zitten klem. De ouders werken thuis. Toen de scholen gesloten waren, moesten de kinderen thuis onderwijs volgen. Er moet gesport worden. Relaties moeten onderhouden worden. In zulke gezinnen spelen die vraagstukken zeker. Ook ouders worstelen met de vraag wat hun toegevoegde waarde is. Onze sociaal werkers en maatschappelijk werkers gaan samen met ouders en andere volwassenen aan de slag met die zingevingsvragen. De vraag naar maatschappelijk werk is enorm toegenomen. Wij hebben ook financie cafes om schulden te voorkomen. Ook daar horen we van mensen dat ze niet meer weten hoe ze goed moeten leven. Onze professionals luisteren, houden mensen een spiegel voor en reflecteren samen met hen op mogelijke keuzes.’

Wat betekenen jullie voor ouderen?
Veel ouderen durven niet meer naar buiten. Als er dan ook nog sprake is van beginnende dementie, wordt hun situatie nog problematischer. Voor ouderen is het heel belangrijk dat hun hersens actief blijven, dat ze blijven bewegen, dat ze elkaar ontmoeten. Een van onze buurtcentra is onderdeel geweest van een corona-uitbraak in een groter gebied. Enkele ouderen zijn overleden. Zoiets raakt teams van professionals en vrijwilligers, die dan worstelen met allerlei complexe vragen. Dat vereist veel aandacht van managers en de bestuurder. Mij valt dan ook de veerkracht van onze mensen op. We pakken de draad op en gaan met passie en energie verder.

Zijn er ook discussies over vaccinatie onder jullie sociaal werkers?
‘Ja, onlangs heb ik het daar nog over gehad met een groep medewerkers. “Als de regering dit dilemma niet opgelost krijgt, lukt dat ons al helemaal niet!” heb ik toen gezegd. “Houd je gewoon aan de basisregels en focus je op de mensen die jullie nodig hebben.” Dat werkte. Ook met vrijwilligers voeren wij dit soort gesprekken.’

Er komen steeds nieuwe regels en opnieuw beperkingen. Wat doe je als bestuurder om ervoor te zorgen dat medewerkers en vrijwilligers de moed erin houden?
‘Contact houden. Managers en ik zelf maken regelmatig filmpjes die we verspreiden. We laten ons regelmatig zien in alle onderdelen van Participe. Personeelszaken organiseert elke twee weken een corona-sessie en daarover hebben we ook contact met elkaar. Ik creëer ontmoetingen met medewerkers, laat hen zien dat ik er ben, dat ik waardeer wat ze doen en dat ik trots op ze ben. Managers doen dat ook.’

Welke lessen trek jij uit de pandemie?
‘De eerste les is dat het existentie vraagstuk van eenzaamheid nu nog veel belangrijker is dan het al was. Er zijn steeds minder contacten in de samenleving. Veel scholieren, hele gezinnen, ouderen die alleen nog maar met dagelijkse, praktische zaken bezig zijn, komen klem te zitten. Het sociaal werk moet deze ontwikkeling zichtbaar en bespreekbaar maken om erger te voorkomen. Wat is voor jou belangrijk in je leven? Heb je de baan die bij je past? Wie zijn je vrienden? Wat doe je graag in je vrije tijd? Hierover ben ik in gesprek met een zorgverzekeraar en verschillende gemeenten. Sociaal werk kan een beroep op zorg voorkomen. Sociaal werk is een van de weinige spelers die de mens in zijn geheel ziet, in plaats van een probleem, wet of regel. Daar zit in deze tijd onze meerwaarde en onze verantwoordelijkheid.
‘De tweede les is dat het virus niet meer verdwijnt. Ik denk dat we naar een virussamenleving gaan waarin altijd weer een nieuwe variant komt. En dat het sociaal werk daarom naar een hybride aanpak moet van face-to-face en digitaal werken. Nieuwe werkwijzen die we in de pandemie in praktijk brengen, moeten we door ontwikkelen. Tot nu toe hebben we allemaal zelf het wiel zitten uitvinden, maar het is beter als we samen “Sociaal werk nieuwe stijl” ontwikkelen, passend bij de virussamenleving.’

Kees Neefjes, Verdiwel