Investeren in mentaal krachtige gezinnen is goed voor ons allemaal

Mentale vooruitgang behelst het herstellen van de balans tussen mentaal en materieel. Nederland is rijker dan ooit, maar in mentaal opzicht gaat het niet goed met veel Nederlanders. Jaarlijks slikken meer dan een miljoen mensen antidepressiva, al vë³ë³r de pandemie voelde een op de tien Nederlanders zich ‘sterk eenzaam’ en 1,3 miljoen landgenoten gaan gebukt onder burn-out klachten. ‘Ontkerkelijking en gebrek aan collectieve zingeving verminderen onze mentale belastbaarheid’, luidt de verklaring van de auteurs. We hebben een samenleving ‘opgebouwd die mentaal uitputtend is’ door ‘sociaal-economische ongelijkheid, bestaansonzekerheid, prestatie- en consumptiedruk, schulden, onverwerkte trauma’s, eenzaamheid, mishandeling, chronische stress en gebrek aan intrinsieke motivatie, zingeving en sociale steun’. Geen wonder dat de vraag naar psychologische steun zo groot is, dat de jeugdzorg en de ggz de toestroom niet aankunnen. Daarom moeten we de focus verleggen ‘van de individuele problemen naar de collectieve oorzaken’ en aan de slag ‘met collectieve leefstijlverandering’: de manier waarop we samenleven en wat we samen denken en doen dient te veranderen. Daarbij moeten mentale gezondheid en mentale kracht veel meer aandacht krijgen. De auteurs onderscheiden vier sociale niveaus van mentale kracht, namelijk persoonlijke, relationele, organisatorische en tenslotte maatschappelijke mentale kracht.

Bang voor jeugdzorg

De auteurs hechten veel waarde aan gezinnen en focussen op het niveau van relationele mentale kracht. ‘Het vormgeven van een gezinsvriendelijke samenleving […] is goed voor ons allemaal. Publiek geld uitgeven aan (jonge) kinderen is de best renderende investering die we als land kunnen doen.’ Voor dit boek werkten de auteurs samen met de Denktank Mentale Vooruitgang van Jeugd en Gezin. Dit is een groep bestuurders, deskundigen en beleidsmakers die allemaal contacten hebben met andere bestuurders, professionals en ervaringsdeskundigen.
Het boek is zeer overzichtelijk opgebouwd en je kunt het op verschillende manieren lezen. Als je er snel doorheen wilt, lees je alleen de kaarten en denkmodellen en ben je in 30 minuten klaar.
Het eerste hoofdstuk schetst de gewenste situatie in 2050, een droombeeld waarin gezinnen mentaal floreren. Vanuit 2050 kijken we terug op onze tijd en constateren we dat opvoeden rond 2022 als ‘een pittige opgave’ werd ervaren. Opvoeders waren onzeker en wisten vaak niet goed waar ze heen konden met problemen in het gezin. Door allerlei incidenten waren de eerder bang voor jeugdzorg dan dat ze erop konden vertrouwen. Sommige opvoeders vreesden zelfs uithuisplaatsing van hun kinderen. En gezinnen met serieuze problemen werden vaak niet goed of niet op tijd geholpen. ‘Vrijuit en zonder oordelen praten over opvoeden was lastig: de mentale onbeholpenheid van de samenleving was groot.’

Integrale scholen voor kinderen en hun ouders

In 2050 is de situatie heel anders. ‘De opvoeders van nu zijn zelf opgevoed in de jaren twintig. Ze zijn in feite de eerste spruiten van de mentale vooruitgang die in hun jonge jaren goed op gang kwam. En dat is te merken.’ Als mens en opvoeders weten zij veel beter wat hen te doen staat. Ze zijn beter voorgelicht, hebben meer mensenkennis en meer zelfinzicht. ‘Ze hebben de angsten en trauma’s die hen dwarszaten tijdig laten behandelen, gewoon gratis, in de buurt.’ Ze bereiden zich bewust voor op het ouderschap en volgen een training of opvoedcursus. Het is vanzelfsprekend dat opvoeders over goede sociale, emotionele en morele competenties beschikken en weten hoe ze hun kinderen mentaal krachtig kunnen maken. Opvoeders, leerkrachten, pedagogisch medewerkers en hulpverleners erkennen verschillen tussen kinderen. Het onderwijs richt zich op hun brede, psychologische, emotionele en sociale ontwikkeling en stimuleert een nieuwsgierige en onderzoekende houding. De integrale scholen zijn tevens ontmoetingsplekken voor ouders en brengen hen waar nodig in contact met zorgprofessionals. De samenleving is gezinsvriendelijk, mede dankzij het sociaal werk: ‘Met de wederopbouw van het welzijnswerk is ook de samenwerking tussen sociale en medische hulpverleners verbeterd. Waar “vroegsignalering” begin deze eeuw nog bewust bevorderd moest worden, is deze oplettendheid nu vanzelfsprekend.’
In de volgende hoofdstukken beschrijven de auteurs de belangrijkste instituties voor gezinnen en concluderen zij aan de hand van de Mentale Schijf van Vijf dat de mentale kracht van gezinnen onder druk staat en schetsen zij hoe de mentale kracht van jeugd en gezin kan worden vergroot. In hoofdstuk 5 lezen we wat verschillende partijen kunnen doen om een gezinsvriendelijke samenleving te realiseren. Die samenleving begint met een ‘versterkende sociale basis’, ofwel: familie, vrienden, buren, informele netwerken, welzijnswerk en kinder- en jongerenwerk. Uit hoofdstuk 6 kunnen opvoeders zelf tips halen om de mentale kracht van hun gezin te vergroten. Het sociaal werk is een onmisbare partner in de transitie naar een kindvriendelijke samenleving. Dit boek is een aanrader voor iedereen die aan deze transitie wil bijdragen.

“Mentale vooruitgang van gezinnen; Hoe vergroten we de mentale kracht van jeugd en gezin in Nederland?” van Kees Kraaijeveld, Daan van den Berg en Joep Verbugt is een uitgave van De Argumentenfarbiek. Prijs: ‚¬ 25,-.