“Besluiten worden op het veld genomen, niet in de bestuurskamer”

Je constateert dat er grote maatschappelijke problemen zijn, zoals een groeiende kloof tussen elite en kansarmen, racisme en opkomend populisme. Is de sociaal werker aan zet niet een heel klein onderdeel van de oplossing voor die problemen?
‘Natuurlijk, dat is waar. Maar ik heb dit essay geschreven vanuit het perspectief van het sociaal werk. Veel mensen hebben steeds minder vertrouwen in de overheid. Een deel daarvan behoort tor de doelgroepen van ons Sociaal Werk. De kinderopvangtoeslag affaire bijvoorbeeld heeft dat wantrouwen versterkt. En wel hierom. In Nederland ben je onschuldig tot het tegendeel bewezen is. Een andere stelregel is, wie beweert, bewijst! Maar als de Belastingdienst jou beschuldigt van fraude met de kinderopvangtoeslag, dan ben jij schuldig. Dan hoeft de overheid van jouw schuldigheid geen bewijs te leveren, maar moet jij zelf aantonen dat je onschuldig bent. Als dit fenomeen niet verandert, blijft er een kloof tussen overheid en burger bestaan.
En organisaties voor sociaal werk voeren opdrachten van de gemeente uit, opdrachten met weinig herkenning en erkenning van kwesties waar mensen tegen aanlopen. Overheden spreken de taal van de mensen niet meer. Ambtenaren die nooit in buurten komen. Die geen idee hebben hoe het is om met 25 euro rond te moeten komen. Hetzelfde zie je bij woningcorporaties, die woningen gingen verkopen aan hogere inkomensgroepen. Zij gaan niet meer uit van de waarde van een huis voor bewoners, maar kijken alleen naar de prijs van een huis.’ En dat is een Oscar Wilde ‘Mensen kennen tegenwoordig overal de prijs en nergens de waarde van’.

Veel gemeenten en ketenpartners zijn heel positief over sociaal werk ten tijde van de coronapandemie. Die zeggen: alleen jëºllie zitten in de haarvaten van de samenleving, jullie weten inwoners in kwetsbare situaties te bereiken en te ondersteunen. Zie jij dit anders?
‘In de dienstverlening, hulpverlening en zorg gaat het nog veel te veel als volgt: er is een probleem. Wie gaat het oplossen? Niemand stelt de vraag: Wat hadden we moeten doen om de vraag te voorkë³men? Ik ben ervan overtuigd dat je veel problemen kunt voorkomen wanneer je de sociale basis versterkt. Als in die sociale basis mensen meer voor elkaar zorgen. Tijdens de eerste coronagolf zagen we dat inwoners daadwerkelijk iets om elkaar geven en iets voor elkaar willen doen. Organisaties voor sociaal werk zouden veel meer verbinding moeten zoek met burgerinitiatieven. In plaats van die als lastig of als concurrent te zien. Sociaal werk kan burgerinitiatieven met elkaar verbinden.’

Zou het sociaal werk dat juist nu, in deze periode van corona moeten doen?
Hetgeen ik zojuist heb opgenoemd. Organisaties voor sociaal werk moeten vooral de verbinding gaan zoeken met burgerinitiatieven. Sociaal werk kan burgerinitiatieven met elkaar verbinden. De sociale basis, het fundament van het samenleven in buurten, dorpen en community’s, bestaat uit het vermogen dat burgers samen opbrengen om wat voor elkaar te betekenen. Dat kan van alles zijn: bewonersorganisaties en -groepen, maatjesprojecten, hulpdiensten, taalontmoetingen, uitleenwinkels, samen-aan-tafel-initiatieven, waken-over-elkaar-app-groepen, koffie-uurtjes, oppas-buren, voorlees-oma’s, hou-de-buurt-schoonacties. Noem maar op! De lijst is haast eindeloos. Initiatieven simpel en oprecht, ook vanuit hen – wellicht jëºist vanuit hen – die het vertrouwen in de overheid en instituties zijn kwijtgeraakt. Op die onderlinge inzet moet de ondersteuning die het Sociale Werk kan bieden worden gericht, een goede wisselwerking tussen wat mensen zelf kunnen en doen en de professionele dienstverlening die daarop aansluit

Wat herkende je als bestuurder van Mik & PIW Groep aan onvrede in jullie werkgebied?
‘Dat zag ik niet voor mijn neus gebeuren, maar ik hoorde wel van medewerkers dat de hufterigheid toenam. Dat ouders met een honkbalknuppel naar een peuterspeelzaal kwamen, omdat een tekening van hun kind niet aan hun verwachting voldeed. Echt gebeurd! Mensen zeggen tegen sociaal werkers: “Ik heb nëº hulp nodig en anders weet ik waar je woont.” Als volksvertegenwoordigers elkaar verrot schelden in de Tweede Kamer, heeft dat effecten op de samenleving. Steeds meer mensen hebben geen boodschap meer aan wie dan ook. Er zijn leerkrachten die geen enkel contact meer met ouders van hun leerlingen hebben. Die keren zich af en gaan zelfs niet meer naar ouderavonden. We moeten voorkomen deze mensen gaan vinden dat sociaal werk tot de “bovenlaag” gaat horen, iets dat niet van hen is en waaraan zij geen boodschap hebben. Van andere leden van Verdiwel hoor je soms: dat of dat doe ik niet, want de gemeente geeft mij die opdracht niet. In mijn visie heb je een maatschappelijk opdracht. En die is dat je er moet zijn voor mensen in kwetsbare situaties. Door de decentralisaties dringt de overheid zich steeds meer op. Tot achter de voordeur van inwoners. En het sociaal werk werkt daaraan mee. Ik vind juist dat wij goed naar die mensen moeten luisteren. Dat zij ervaren: dit is ë³ns buurthuis. Of ë³nze peuterspeelzaal. Zij moeten dat eigenaarschap voelen. We moeten veel beter naar buurtbewoners luisteren. Daarop pleit ik ervoor sociaal werkers meer aan zet te laten.’