Van onbewust bekwaam naar bewust profileren

Je hebt niet altijd binnen het sociaal werk gewerkt. Vë³ë³r je bij Haarlem Effect aan de slag ging, was je directeur bij het Nederlands Jeugdinstituut NJi. Van welke ervaring of inzicht, opgedaan bij het NJi, kun je Haarlem Effect en Verdiwel laten profiteren?
‘Door mijn werk bij het NJi ben ik në³g meer gesterkt in mijn overtuiging dat je oplossingen moet zoeken in het dagelijks leven. Het hele jeugdbestel, de zorg, de ouderenzorg en het sociaal werk staan onder druk. De menselijke maat lijkt teveel uit het oog verloren. Ik ben blij dat er een herwaardering gaande is voor het versterken van het dagelijks leven. Binnen het NJi heb ik me daar ook voor ingezet. Vanuit het perspectief van het versterken van het dagelijks leven kijken naar opvoedingsvraagstukken, naar het pedagogisch klimaat in scholen, naar het kinderwerk en jongerenwerk. Vë³ë³r ik bij het NJi werkte, was ik Hoofd Programma’s bij Humanitas. Ook daar zocht ik al naar manieren om dat dagelijks leven te versterken, het contact van mens tot mens. In de periode dat ik bij het NJi ging werken, was die focus minder vanzelfsprekend geworden. Het NJi was zich steeds meer op de jeugdzorg gaan richten dan op de voorkant, op het gewone leven. Ik heb bijgedragen aan de kanteling om die voorkant, waaronder het sociaal werk, weer vooraan te zetten.’

Samen met de Associatie voor Jeugd leggen we de laatste hand aan een position paper, getiteld “Versterken van het dagelijks leven”. Dat versterken is een kernkwaliteit van het sociaal werk, maar die titel is bedacht door het bestuur van de Associatie. Jij nam deel aan de vorige bijeenkomst. Zowel de jeugdzorg als het sociaal werk willen het dagelijks leven versterken. Wat vind je van die ontwikkeling?
‘Die juich ik toe. Ik ben het helemaal eens met het bestuur van de Associatie. In Haarlem zijn we bezig met een aanbesteding die ons dwingt goed na te denken over hoe ons werk er de komende tien jaar uit moet zien. We moeten echt andere oplossingen vinden voor grote maatschappelijke vraagstukken die dankzij de coronacrisis duidelijker zijn blootgelegd. De vergrijzing bijvoorbeeld, en de toenemende ongelijkheid van burgers, die we ook in de gezondheidszorg zien. Maar ook tussen mensen die wel of niet financieel te lijden hebben onder deze crisis. Tussen kinderen die wel of niet een onderwijsachterstand oplopen. De achterstand die bijvoorbeeld statushouders vaak ervaren. Het is onbetaalbaar om al dit soort problemen met specialisten uit bijvoorbeeld de zorg of de jeugdzorg op te lossen. Dat moet je zoveel mogelijk samen met de betrokkenen doen, waar mogelijk in collectieve arrangementen. Ook samenwerking met bewonersinitiatieven is van belang. En in slimme combinaties van sociaal werk en zorg. Vanuit het concept van Positieve Gezondheid kunnen de formele zorg en sociaal werk goed op elkaar aansluiten.’

Een van de doelstellingen van de transformatie van het sociaal domein was: een collectief, preventief aanbod inzetten, zodat minder kinderen gespecialiseerde jeugdzorg nodig hebben. De kosten voor de jeugdzorg blijven stijgen. En kinderwerk is in veel gemeenten bijna of geheel wegbezuinigd. En uit onderzoek van Movisie blijkt dat sociaal werkers in wijkteams steeds meer individuele hulp bieden. Wat is er misgegaan?
‘Daar buigen veel slimme mensen zich over. Het heeft onder meer te maken met wettelijke verplichtingen en financie prikkels, waar ik hier niet op in wil gaan. Een onderliggend knelpunt dat ik zie, is dat in de samenleving steeds minder zaken als “normaal” geaccepteerd worden. Voor ondersteuning heb je vaak een verwijzing nodig. Dan worden vragen geproblematiseerd of gemedicaliseerd, waardoor je een opstuwend effect krijgt. Soms is gespecialiseerde zorg nodig, maar vaak biedt lichtere ondersteuning ook al uitkomst. Organisaties voor sociaal werk kunnen dat beeld mee helpen kantelen naar een inclusieve samenleving waarin “anders zijn” gezamenlijke acceptatie en inspanning vraagt. En waarbij doelmatigere collectieve oplossingen op lokaal niveau te organiseren zijn.’

Kun je er een paar voorbeelden van dat soort collectieve voorzieningen noemen uit de praktijk van Haarlem Effect waar je trots op bent?
‘Natuurlijk ben ik trots op het gehele palet aan diensten dat de 115 medewerkers van Haarlem Effect bieden hier in de stad. Maar een mooi voorbeeld is het werk van EcoSol Effect met wie we in 2018 fuseerden. EcoSol Effect biedt dagbesteding aan mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt, bijvoorbeeld vanwege een psychiatrische achtergrond, of een lichte verstandelijke beperking. En dat doen ze op een manier die aansluit bij de deelnemers en met de inzet op wederkerigheid: met collectieve voorzieningen in en voor de buurt, waar mensen de hele dag zinvol bezig kunnen zijn. Bijvoorbeeld groenten verbouwen in een buurttuin. Een fietsenwerkplaats. En deelnemers van EcoSol Effect kunnen samen sporten met buurtgenoten in onze eigen sportschool. Of neem onze speelgroepen en peuterspeelscholen: laagdrempelige voorzieningen die vaak gekoppeld zijn aan een van onze speeltuinen. Niet alleen fijn voor kinderen, maar juist ook voor ouders, die zo ook gemakkelijk met hun opvoedingsvraagstukken bij ons terecht kunnen. Vanuit ons opbouwwerk ondersteunen we veel bewonersinitiatieven die aansluiten bij de behoeften van de buurt.’

Hoe kunnen we vanuit Verdiwel de beweging naar collectieve voorzieningen die het dagelijks leven versterken een flinke impuls geven?
‘De urgentie en expertise van het sociaal werk, die wij dagelijks ervaren, moeten we gebruiken om ons in het speelveld van het sociaal domein naar alle spelers als gelijkwaardige partner te profileren. Dat is mijn ambitie als voorzitter van Verdiwel. Wij merken dat er onrust in de wijken is, dat er sprake is van ongelijkheid. Wij hebben de expertise om problemen aan te pakken, samen met zo’n wijk. Veel professionals zijn daarbij nog wat ik noem “onbewust bekwaam”. Ze doen al het goede, maar zijn zich nog onvoldoende bewust van hun impact. We doen het ook niet voor een lintje en zijn wellicht iets te bescheiden. Maar daardoor krijgen wij niet altijd voldoende erkenning voor onze expertise. Verdiwel kan laten zien dat het versterken van het dagelijks leven een expertise is die van doorslaggevende betekenis is in het sociaal domein. Dat hebben we laten zien tijdens deze pandemie. Gemeenten zien dat. En in dat licht moeten we onze stem als sociaal werk directeuren veel krachtiger laten horen.’

(Foto: Adriaan Backer)