Actueel

Na het instellen van de avondklok op zaterdag 23 januari braken in verschillende steden rellen uit. In Deventer waren meerdere oproepen via sociale media om ’s avonds te rellen op de Brink in het historisch stadscentrum. Jongerenwerkers van Raster Groep, de politie en de supportersvereniging van Go Ahead Eagles wisten dat te voorkomen. ‘Wij werken al heel lang samen met de politie. En in de wijken waar maatschappelijke onvrede groeit, waren wij al actief,’ zegt Jolanda Knorren, bestuurder van de Raster Groep in Deventer. ‘Daar hadden wij al relaties met jongeren, met gezinnen.’ Zij signaleert dat de kloof tussen kansarmen en kansrijken te groot wordt en vindt dat het sociaal werk daar een belangrijke signalerende taak heeft. ‘De kloof tussen arm en rijk moet aangepakt worden. De verdeling van rijkdom moet eerlijker.’

Na de instelling van de avondklok braken er drie avonden lang rellen uit in meerdere steden, waaronder Zwolle. Daar kwamen honderden demonstranten naar de oude binnenstad. Na 21.00 uur was het al weer rustig. ‘Wij werken al jarenlang samen met de politie,’ zegt Wim Bosch, directeur van Travers. ‘Om het vertrouwen van de jongeren te behouden is de taakverdeling wel heel duidelijk. De politie is van de handhaving, wij zijn van de preventie.’ Niet alleen onder jongeren, ook onder volwassenen signaleert Wim maatschappelijke onvrede. ‘Het neoliberalisme heeft het onderscheid tussen haves en have-nots verscherpt,’ betoogt Wim. Hij pleit voor een overheid die centralistischer en socialer optreedt. En dat samenlevingsop-bouw met groepsgerichte interventies kan bijdragen aan het verminderen van maatschappelijke onvrede.

Jongeren gooiden vuurwerk en stenen naar de politie, vielen journalisten aan, vernielden straatmeubilair en plunderden winkels. Veel Nederlanders waren geschokt door de rellen in meerdere steden na het instellen van de avondklok. In veel steden zijn jongeren-werkers ingeschakeld om jongeren in de hand te houden. In Zaanstad slaagden gemeente, politie, jeugdboa’s en sociaal werk erin om rellen te voorkomen. ‘Wij hadden risicojongeren en hun ouders al langer goed in beeld,’ zegt Pieter van den Born van de SMD. ‘Het is al langer zo dat jongerenwerkers en jeugdboa’s in duo’s de straat op gaan, jongeren aanspreken, jongeren in beeld krijgen.’ Pieter ziet maatschappelijke onvrede onder groepen kwetsbare inwoners, die het sociaal werk niet goed bereikt. Hij pleit voor betaalde ervaringsdeskundigen die een brugfunctie kunnen vervullen.

In het werkgebied van de LEVgroep zoeken nieuwe doelgroepen het sociaal werk op, zoals mensen met financie problemen. Bijvoorbeeld Poolse arbeidsmigranten. Toenemende spanningen in huishouders zien ze bij de LEVgroep in de vraag naar buurtbemiddeling, die met 50% is toegenomen. Bovendien worden steeds meer mensen lockdown-moe. Directeur-bestuurder Jasper Ragetlie is het eens met Marc Schats (zie vorig interview in deze serie) dat niet alleen in de VS, maar ook in Nederland sprake is van maatschappelijke onvrede. Ook hij ziet een belangrijke rol voor het sociaal werk. ‘Bij de overheid domineert het new public management,’ zegt Jasper. ‘Wij moeten overheden de spiegel van de leefwereld van bewoners voorhouden.’ Hij verwacht dat een verhoging van het minimumloon eveneens bijdraagt aan het verminderen van maatschappelijke tweedeling.

“Besluiten worden op het veld genomen, niet in de bestuurskamer.” Dit citaat van Johan Cruijff is de titel van het essay dat Marc Schats schreef en waarin hij een pleidooi houdt om de sociaal werker weer aan zet te krijgen. In de coronapandemie bleven sociaal werkers jeugdigen, volwassenen en ouderen in kwetsbare situaties ondersteunen. Dat gaat Marc Schats nog lang niet ver genoeg. Hij constateert dat steeds meer inwoners zich afkeren van overheid en maatschappelijke organisaties. Door de decentralisaties dringt de overheid zich steeds meer aan inwoners op, toch achter de voordeur. ‘We moeten veel beter naar inwoners luisteren. Sociaal werkers moeten meer aan zet komen.’

Op 14 december richtte premier Rutte zich met een televisietoespraak tot het Nederlandse volk om een harde lockdown aan te kondigen, die de volgende dag al zou ingaan. Wat betekent dit voor de werkzaamheden van de professionals van Lumens in Eindhoven en omliggende gemeenten? En voor hun doelgroepen? Bestuurder Jacqueline Vonk breekt een lans voor jongeren. ‘De periode van je zestiende tot je vijfentwintigste is een bepalende levensfase, waarin je samen met leeftijdsgenoten voor een belangrijk deel je identiteit ontwikkelt. Voor jongeren in die leeftijdsgroep valt nu al negen maanden heel veel weg.’ De coronacrisis duurt al lang, maar Jacqueline ziet perspectief: ‘De coronacrisis gaf een boost aan omzien naar elkaar. Ik hoop echt dat we në¡ de coronacrisis extra inzetten op sociale netwerken, aanhaken op informele zorg en dat we meer gebruik gaan maken van de krachten in onze samenleving om die në³g inclusiever te maken.’

Op 14 december richtte premier Rutte zich met een televisietoespraak tot het Nederlandse volk om een harde lockdown aan te kondigen, die de volgende dag al zou ingaan. Sociaal werk is erkend als cruciaal beroep. Het sociaal werk kan ondanks de harde lockdown gewoon doorgaan. Toch verandert er wel degelijk iets. ‘Het probleem van de eenzaamheid groeit,’ zegt Renata Fideli, directeur-bestuurder van MeerWaarde in Haarlemmermeer. ‘Ook de schuldenproblematiek wordt groter. Schiphol en bedrijven die daarvan afhankelijk zijn, krijgen harde klappen. Veel inwoners werken daar. Ook jongeren krijgen het steeds moeilijker.’ Omdat MeerWaarde al zelforganiserende teams had, kunnen die steeds snel inspelen op nieuwe omstandigheden. En de gemeente wil meer investeren in preventie om de oplopende kosten van jeugdzorg te verminderen.

‘Of maatschappelijk werk succesvol is of niet, wordt voor meer dan vijftig procent bepaald door de kwaliteit van het contact tussen de maatschappelijk werker en de inwoner,’ zegt Ilja van den Hoek, bestuurder van het Instituut voor Maatschappelijk Werk (IMW) in Tilburg. ‘Over het algemeen is die kwaliteit het meest gebaat bij elkaar live zien en spreken. Ondanks alle innovatie op digitaal gebied is dit een knelpunt waarvan ik hoop dat die spoedig tot het verleden behoort.’ Volgens haar collega bestuurder Johan van Gurp worstelen veel jongeren met een soort verlieservaring. ‘Zij zijn noodgedwongen meer thuis, kunnen niet sporten, ze verzetten zich tegen regels en voorzorgsmaatregelen en dat hoort in feite ook bij hun ontwikkeling. We vermoeden dat signalen die duiden op problemen van kinderen en jongeren nu minder snel op tafel komen.’ Johan gelooft in de meerwaarde van een tweehoofdige leiding. ‘In andere sectoren zie je dat vaker.’ Ilja vult aan: ‘Je hebt altijd een paar extra ogen en dat kan handig zijn in netelige kwesties.’

Bij Mozaïek werken sociaal werkers zoveel mogelijk op locatie of in de wijken of dorpen. Maar collega’s van ketenpartners en ambtenaren werken thuis en online. ‘Daardoor zijn gemeenten meer op afstand komen te staan en staat de onderlinge samenhang binnen het ambtelijk apparaat nu onder druk,’ zegt Johan Andree, directeur-bestuurder van Mozaïek Welzijn in Tiel. Volgens hem vallen veel netwerkpartijen terug op hun corebusiness. ‘Er vallen gaten in de netwerksamenwerking.’ Dit probleem doet zich volgens Johan vooral voor in kleinere gemeenten. Er gaat ook veel goed. Stichting Mozaïek en hun ketenpartners hebben een breed aanbod van diensten en activiteiten om Tielenaren tijdens de pandemie te ondersteunen. En de gemeente investeert in 2021 extra in preventie en samenredzaamheid.

De toegevoegde waarde van sociaal werk wordt door de overheid steeds meer onderkend. De sector heeft haar waarde in zowel de eerste als in de tweede coronagolf duidelijk aangetoond. ‘Daarom vind ik dat het sociaal werk ook in het Outbreak Management Team vertegenwoordigd zou moeten zijn,’ zegt Annelies Më¶hlmann, directeur-bestuurder van Maatschappelijk Welzijn in Coevorden. Ze maakt zich zorgen om eenzaamheid onder jongeren. ‘Veel jongeren hebben niet genoeg meer aan hun digitale wereld en vereenzamen. Onze jongerenwerkers hebben veel individuele contacten met jongeren, bellen hen, spreken af samen een wandeling te maken zodat jongeren hun verhaal kwijt kunnen.’ De samenwerking met de gemeente is heel goed, zowel op uitvoerings- als op bestuurlijk niveau. Ook de samenwerking met de huisartsen is versterkt. De gemeente zet in op gezondheid in brede zin, wil dit programma doorontwikkelen en daarom hoeft Maatschappelijk Welzijn Coevorden niet te vrezen voor bezuinigingen in 2021.

Versa Welzijn werkt volgens het Rijnlands model en ABCD in de wijken; twee kanten van dezelfde medaille. Dit houdt onder meer in dat teams zelforganiserend zijn en Versa werkt als een gemeenschap. Dat was een voordeel in de eerste en in de tweede coronagolf. ‘Teams waren zelf aan zet,’ zegt Anita Keita van Versa Welzijn in de Gooi en Vechtstreek. ‘Ze voelden zich vrij om te doen wat nodig was. Ze hoefden niet op een manager of een crisisteam te wachten.’ Ook Versa heeft zichzelf in tijden van corona goed op de kaart gezet. ‘Wij begrijpen dat gemeenten worstelen met tekorten voor jeugdzorg en Wmo, maar proberen gemeenten ervan te overtuigen dat je het best wijkgericht kunt werken, gemeenschapsopbouwend, in plaats van 150 ambulante begeleiders met auto’s door de regio laten rijden om hun geïndiceerde uren af te werken met nul binding met de wijken.’ De grootste uitdaging bij corona is, juist nu, blijven werken aan je visie, met gemeenten en andere partners.

Rita Kruik van Welzijn Bloemendaal vertelde in het interview van 1 mei dat ze het Odensehuis, gesloten in de maanden maart en april, weer wilde openen en dat daartoe een protocol moest worden uitgewerkt. Het Odensehuis is een laagdrempelige ontmoetingsplek in Bloemendaal voor mensen met beginnende dementie, mantelzorgers en eenzame ouderen. ‘We hanteren daar specifieke voorzorgsmaatregelen,’ zegt Johan van Buren, die inmiddels zeven maanden directeur is van de organisatie. Die staat goed op de kaart. ‘De burgemeester heeft een aantal activiteiten bezocht en laat op die manier zijn waardering voor ons werk zien. Men beseft het belang van niet alleen zorg, maar ook van welzijn.’